Quan điểm biện chứng trong phủ định và kế thừa cái cũ

Phủ định biện chứng là quá trình tự thân phủ định, tự thân phát triển, là một mắt khâu trên con đường dẫn tới sự ra đời của cái mới tiến bộ hơn so với cái bị phủ định.

Các nội dung liên quan:

Nội dung chính:

Phủ định biện chứng là gì?

Thế giới vận động và phát triển không ngừng, vô cùng, vô tận. Các sự vật, hiện tượng trong thế giới luôn thay thế nhau. Sự thay thế đó gọi là sự phủ định. Có những sự phủ định chấm dứt sự phát triển-được gọi là phủ định sạch trơn hay phủ định siêu hình, nhưng cũng có những sự phủ định tạo ra điều kiện, tiền đề cho quá trình phát triển của sự vật, hiện tượng – đó là sự phủ định biện chứng.

Như vậy: Phủ định biện chứng là quá trình tự thân phủ định, tự thân phát triển, là một mắt khâu trên con đường dẫn tới sự ra đời của cái mới tiến bộ hơn so với cái bị phủ định.

Ví dụ về phủ định biện chứng

Ví dụ: Quá trình “hạt giống nảy mầm”. Trong trường hợp này: cái mầm ra đời từ cái hạt; sự ra đời của nó là sự phủ định biện chứng đối với cái hạt, nhờ đó giống loài này tiếp tục quá trình sinh tồn và phát triển.

Các đặc trưng của phủ định biện chứng

Phủ định biện chứng có hai đặc trưng cơ bản là tính khách quan và tính kế thừa. Trong đó, tính kế thừa là đặc trưng cơ bản nhất của phủ định biện chứng, nó thể hiện ở chỗ: phủ định biện chứng không phải là sự phủ định sạch trơn; ngược lại, cái mới ra đời trên cơ sở cái cũ, chỉ loại bỏ những yếu tố đã lỗi thời, lạc hậu, cản trở sự phát triển, đồng thời giữ lại và cải biến những yếu tố tích cực cho phù hợp với cái mới.

Do đó, trong thực tiễn, muốn có cái mới tiến bộ hơn ra đời thì phải có quan điểm biện chứng trong quá trình phủ định đối với cái cũ, cụ thể là: không được phủ định sạch trơn hay kế thừa toàn bộ cái cũ, mà chỉ loại bỏ những yếu tố đã lỗi thời, phản tiến bộ, kìm hãm sự phát triển của cái mới ở cái cũ; đồng thời kế thừa những yếu tố hợp lý, hạt nhân hợp lý, tiến bộ, phù hợp với sự phát triển của cái mới từ cái cũ. Điều này có ý nghĩa thực tiễn to lớn trong thời kỳ hội nhập hiện nay của đất nước ta.

Ví dụ: Quá trình vận động của tư bản (k) từ hình thái tư bản tiền tệ sang hình thái tư bản hàng hoá (tư liệu sản xuất và sức lao động) là một sự phủ định trong quá trình vận động, phát triển của tư bản. Quá trình này có sự thay đổi hình thái tồn tại của tư bản nhưng nội dung giá trị của tư bản được bảo tồn dưới hình thái mới – hình thái có khả năng khi tiêu dùng trong sản xuất thì chẳng những có khả năng tái tạo giá trị cũ mà còn có khả năng làm tăng giá trị mới của tư bản.

Tính kế thừa của phủ định biện chứng?

Cái mới ra đời từ trong cái cũ, gạt bỏ những yếu tố tiêu cực trong cái cũ, giữ lại những yếu tố tích cực còn phù hợp để phát triển cái mới. Vì thế mà đảm bảo cho sự vật hiện tượng phát triển liên tục (hoặc có thể viết là: Kế thừa những nhân tố hợp quy luật và loại bỏ nhân tố trái quy luật, cái mới ra đời trên cơ sở những hạt nhân hợp lý của cái cũ, tạo nên tính liên tục của sự phát triển).
Thực chất của phủ định biện chứng là “biểu dương nhân tố tích cực, loại bỏ nhân tố tiêu cực”. Tức là cái mới vừa phê phán vừa kế thừa cái cũ. Vừa khắc phục những yếu tố tiêu cực và vừa giữ lại những yếu tố tích cực của chúng. Vì vậy, không có sự phủ định hoàn toàn bất cứ điều gì, cũng không có sự khẳng định hoàn toàn

Ví dụ về tính kế thừa của phủ định biện chứng?

Ví dụ về tính kế thừa của phủ định biện chứng:
Dân tộc ta tiến lên con đường chủ nghĩa xã hội mà bỏ qua chủ nghĩa tư bản, chúng ta nhận thấy được những mặt hạn chế của chủ nghĩa tư bản đó là sự bóc lột con người một cách phi nhân tính, quan hệ sản xuất dựa trên sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất, đó là những mặt cần bát bỏ, phê phán, loại trừ.