Trường hợp xét thấy cần xét xử bị cáo về tội danh nặng hơn tội danh Viện kiểm sát truy tố

Theo quy định tại khoản 3 Điều 298 Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2015, thì trong trường hợp xét thấy cần xét xử bị cáo về tội danh nặng hơn tội danh Viện kiểm sát truy tố thì Tòa án trả hồ sơ để Viện kiểm sát truy tố lại và thông báo rõ lý do cho bị cáo hoặc người đại diện của bị cáo, người bào chữa biết; nếu Viện kiểm sát vẫn giữ tội danh đã truy tố thì Tòa án có quyền xét xử bị cáo về tội danh nặng hơn đó.

Các nội dung liên quan:

• Giới hạn xét xử theo quy định của bộ luật tố tụng hình sự năm 2015

Theo từ điển tiếng Việt, “cần” dưới hình thức động từ được hiểu là “không thể không làm, không thể không có, vì nếu không làm, không có thì sẽ có hại”. Còn “cần” dưới hình thức tính từ được hiểu là “phải được giải quyết gấp, vì để chậm trễ sẽ có hại”.[1] Như vậy, theo từ điển tiếng Việt “cần” được hiểu theo hướng có lợi, nhưng quy định tại khoản 3 Điều 298 BLTTHS năm 2015 sử dụng từ “cần” theo hướng gây bất lợi cho bị cáo (cần xét xử bị cáo về tội danh nặng hơn tội danh mà Viện kiểm sát truy tố) là chưa hợp lý về mặt từ ngữ tiếng Việt. Mặt khác, cụm từ “cần xét xử bị cáo về tội danh nặng hơn” trong quy định trên còn cho thấy việc xét xử, định tội danh đối với bị cáo thể hiện ý chí chủ quan của Thẩm phán được phân công làm chủ tọa phiên tòa (khi chưa có quyết định đưa vụ án ra xét xử) hoặc của HĐXX (khi đã có quyết định đưa vụ án ra xét xử) chứ không căn cứ vào các yếu tố cấu thành tội phạm – thuật ngữ khoa học pháp lý trong pháp luật hình sự về việc định tội danh đối với hành vi phạm tội.

Đề xuất, kiến nghị:

Theo tác giả cần sửa đổi, bổ sung cụm từ “cần xét xử bị cáo về tội danh nặng hơn” thành cụm từ “hành vi phạm tội của bị cáo thỏa mãn đầy đủ các yếu tố cấu thành tội danh nặng hơn” tại khoản 3 Điều 298 BLTTHS năm 2015. Cụ thể: “Trường hợp xét thấy hành vi phạm tội của bị cáo thỏa mãn đầy đủ các yếu tố cấu thành tội danh nặng hơn tội danh Viện kiểm sát truy tố thì Tòa án trả hồ sơ để Viện kiểm sát truy tố lại và thông báo rõ lý do cho bị cáo hoặc người đại diện của bị cáo, người bào chữa biết; nếu Viện kiểm sát vẫn giữ tội danh đã truy tố thì Tòa án có quyền xét xử bị cáo về tội danh nặng hơn đó”. Việc sửa đổi, bổ sung quy định trên không những khắc phục được trường hợp mang tính chủ quan của Thẩm phán và HĐXX mà còn phù hợp với thuật ngữ khoa học pháp lý. Bởi vì, mỗi tội phạm đều khác các tội khác về đặc điểm cấu trúc của bốn yếu tố của tội phạm (khách thể, chủ thể, mặt khách quan, mặt chủ quan). Nhưng tất cả các tội phạm thuộc một tội danh đều có những đặc điểm chung về bốn yếu tố đó. Những đặc điểm chung này được phản ánh trong các cấu thành tội phạm.[2]

Cấu thành tội phạm không chỉ là cơ sở pháp lý để các CQTHTT truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội, mà còn là căn cứ để xác định tội danh cũng như khung hình phạt cần áp dụng đối với người thực hiện hành vi phạm tội trong từng trường hợp cụ thể. Qua đó, trong nhiều trường hợp sự mô tả kỹ trong cấu thành tội phạm còn giúp các nhà áp dụng luật nhìn nhận chính xác các trường hợp chuyển hóa tội phạm (từ tội danh này sang tội danh khác) hoặc trong nhiều trường hợp còn xác định chính xác dấu hiệu chuyển hóa từ yếu tố định tội sang yếu tố định khung hình phạt hoặc từ yếu tố định khung hình phạt sang tội danh khác nặng hơn.[3]

[1] Ngôn ngữ học – Hoàng Phê chủ biên (2016), Từ điển tiếng Việt, Nxb. Hồng Đức, Hà Nội, tr. 155

[2] Nguyễn Ngọc Hòa (2015), Tội phạm và cấu thành tội phạm, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, tr. 63.

[3] Nguyễn Ngọc Thế (2013), Tội phạm, cấu thành tội phạm – Những vấn đề lý luận và thực tiễn (sách chuyên khảo), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 45.