Hệ thống các hoạt động trong cấu trúc tâm lý hoạt động tư pháp

II. Hệ thống các hoạt động trong cấu trúc tâm lý hoạt động tư pháp – Nội dung này nằm trong Chương II: Cấu trúc tâm lý hoạt động tư pháp và phương pháp tác động tâm lý.

Xem thêm các nội dung trong Chương II:

• I. Khái niệm cấu trúc tâm lý hoạt động tư pháp
• II. Hệ thống các hoạt động trong cấu trúc tâm lý hoạt động tư pháp
• III. Các phương pháp tác động tâm lý

1. Hoạt động nhận thức trong hoạt động tư pháp

a) Khái niệm

Hoạt động nhận thức trong hoạt động tư pháp là quá trình tâm lý phản ánh sự thật khách quan về vụ án hình sự, yêu cầu giải quyết vụ án hình sự và cải tạo phạm nhân thông qua các cơ quan cảm giác và trình độ tâm lý vốn có của cán bộ tư pháp.

b) Mục đích của hoạt động nhận thức

• Đảm bảo hơn việc xác định được sự thật khách quan của vụ án hình sự và yêu cầu giải quyết vụ án hình sự, cải tạo người phạm tội.
• Nhận thức được các đặc điểm tâm lý của những người tham gia tố tụng để áp dụng phương pháp tác động tâm lý
• Xác định được yêu cầu áp dụng các biện pháp để điều tra, xét xử, giáo dục, cải tạo sao cho phù hợp với đặc điểm tâm lý của từng bị can, bị cáo, phạm nhân.

c) Các giai đoạn nhận thức trong hoạt động tư pháp

• Giai đoạn 1: Giai đoạn cảm giác, tri giác các sự việc của vụ án bằng các giác quan. (hầu như ko có sự tham gia của thẩm phán, hội thẩm nhân dân trong giai đoạn nhận thức này. Việt Nam ko có thẩm phán điều tra như một số quốc gia. Việc xét xử chủ yếu căn cứ vào hồ sơ vụ án).
• Giai đoạn 2: Mở rộng đối tượng nhận thức qua việc thiết lập và tìm ra phương hướng, cách thức tìm kiếm, thu thập những chứng cứ, tài liệu khác có liên quan đến vụ án và lập kế hoạch giải quyết.
• Giai đoạn 3: Giai đoạn xây dựng mô hình (giả thiết) về vụ án (trong giai đoạn điều tra, xét xử), về phương thức giáo dục cải tạo (trong giai đoạn cả tạo) trên cơ sở tài liệu thu thập được.
• Giai đoạn 4: Giai đoạn xác định các nhiệm vụ cụ thể và giải quyết các nhiệm vụ đó.

d) Một số đặc điểm cơ bản của hoạt động nhận thức trong hoạt động tư pháp

• Được thực hiện trong khuôn khổ pháp luật tố tụng hình sự, thi hành án HS quy định
• Kết quả nhận thức được bảo vệ, lưu giữ theo quy định của pháp luật
• Thường mang màu sắc xúc cảm, tình cảm cao.
• Được tiến hành trong những tình huống phức tạp và bị hạn chế về mặt thời gian.

e) Các phương pháp cơ bản giải quyết nhiệm vụ tư duy trong hoạt động nhận thức

• Phương pháp tư duy logic
• Phương pháp tư duy linh hoạt
• Phương pháp tư duy sáng tạo
• Phương pháp tư duy theo linh cảm
• Phương pháp phỏng đoán

2. Hoạt động thiết kế trong hoạt động tư pháp

a) Khái niệm

Hoạt động thiết kế trong hoạt động tư pháp là tổng hợp các hoạt động tư duy, lập kế hoạch và ra quyết định cụ thể nhằm hiện thực hóa các hoạt động tư pháp.

v/d: phải có kế hoạch để bắt: bắt ở đâu, lúc nào, cân nhắc thiệt hại chỗ nào là nhỏ nhất… Tất nhiên, có những thứ vẫn sẽ phát sinh ngoài dự liệu vì sự hiểu biết của con người là có hạn. Tuy nhiên, nếu có dự liệu, tính toán, cân nhắc, thì kết quả của chúng ta sẽ tốt hơn.

b) Đặc điểm

• Đảm bảo trình tự, thủ tục hợp lý trong quá trình giải quyết vụ án hình sự và tiến hành các hoạt động cải tạo. v/d: ko thể tiến hành hỏi cung trước khi khởi tố bị can.
• Có mặt trong tất cả các hoạt động khác nhằm tăng cường hiệu quả các hoạt động đó và làm cho kết quả của hoạt động có giá trị pháp lý.
• Được xây dựng trên cơ sở quy định của pháp luật.

c) Các bước (biểu hiện) của hoạt động thiết kế

• Bước dự đoán: dự liệu trước, đưa ra được những phán đoán: biến chuyển tình hình trong tương lai thế nào, kết quả hoạt động sẽ như thế nào, dự đoán phản ứng của đương sự như thế nào khi chúng ta đưa ra chứng cứ này…
• Bước lập kế hoạch: xây dựng kế hoạch xét hỏi, lấy lời khai, xây dựng kế hoạch khám nghiệm, khám xét, kế hoạch tổ chức việc tranh luận…
• Bước ra quyết định: ra quyết định cụ thể, có thể là quyết định bằng văn bản hoặc quyết định bằng hành động.

3. Hoạt động giáo dục trong hoạt động tư pháp

a) Khái niệm

Hoạt động giáo dục trong hoạt động tư pháp là quá trình tác động có hệ thống, có mục đích đến tâm lý người cần được giáo dục (bị can, bị cáo, phạm nhân, những người tham gia tố tụng kahcs, quần chúng nhân dân) nhằm nâng cao trình độ nhận thức và hình thành cho họ thói quen, kỹ năng, kỹ xảo cũng như những phẩm chất tâm lý tích cực khác mà cán bộ tư pháp mong muốn.

b) Đặc điểm của hoạt động giáo dục

• Đối tượng giáo dục không chỉ là người phạm tội mà còn là những người tham gia tố tụng khác có hành vi, nhận thức sai lệch và mọi công dân theo dõi quá trình giải quyết vụ án hình sự.
• Giáo dục trong hoạt động tư pháp khác với giáo dục trong các môi trường khác của xã hội như: thiếu tính dân chủ hơn, có thể diễn ra trong môi trường bị cách ly, cưỡng chế
• Giáo dục trong hoạt động tư pháp cũng chịu sự chi phối của các quy định của pháp luật
• Nội dung giáo dục chủ yếu hướng đến sửa chữa những sai sót trong nhân cách của người được giáo dục.

c) Mục đích của hoạt động giáo dục trong hoạt động tư pháp

• Nâng cao ý thức pháp luật công dân: hành vi, xử sự của anh phải có sự cân nhắc. Trước đây chưa biết luật có thể nhắm  mắt làm bừa, còn khi biết luật, trước mỗi hành vi, xử sự, cần xem xét là hợp pháp hay không hợp pháp, đúng luật hay không.
• Phòng ngừa phạm tội và vi phạm pháp luật
• Cải tạo, giáo dục và cảm hóa người phạm tội

4. Hoạt động giao tiếp trong hoạt động tư pháp

a) Khái niệm

Hoạt động giao tiếp trong hoạt động tư pháp là hoạt động sử dụng phương tiện giao tiếp tác động lẫn nhau giữa những chủ thể tham gia vào quá trình giải quyết vụ án hình sự và cải tạo phạm nhân, qua đó hiểu biết, rung cảm, ảnh hưởng tích cực cho hoạt động tư pháp.

v.d/: có vụ việc xảy ra, tiếp cận hiện trường, hỏi những người xung quanh xem ai có thông tin về nạn nhân, hung thủ…

V/d: giao tiếp trực tiếp với bị can để lấy thông tin..

b) Các yếu tố của giao tiếp

• Nguồn truyền đạt thông tin là con người
• Phương tiện truyền đạt thông tin: Ngôn ngữ và phi ngôn ngữ. v/d: trang phục cũng là phương tiện truyền đạt thông tin, phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp…v/d: nét mặt, dáng điệu, tác phong, cử chỉ… đều hỗ trợ cho kết quả giao tiếp.
• Phương tiện tiếp nhận thông tin là các giác quan.

c) Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả giao tiếp

• Mức độ nhận thức mục đích giao tiếp của các chủ thể
• Kinh nghiệm, thói quen, thái độ thực hiện vai trò xã hội của các chủ thể tham gia giao tiếp
• Đặc điểm cá nhân về mặt giao tiếp
• Tốc độ truyền đạt thông tin và khối lượng thông tin được truyền đạt trong một đơn vị thời gian
• Điều kiện khách quan bên ngoài (thời tiết, bối cảnh…)
• Độ dài thời gian trong khi giao tiếp.

d) Đặc điểm giao tiếp trong hoạt động tư pháp

• Trong hoạt động tư pháp, lý do giao tiếp mang tính đặc thù
• Giao tiếp trong hoạt động tư pháp nhằm nhiều mục đích
• Giao tiếp dễ nảy sinh mâu thuẫn, xung đột
• Giao tiếp dễ nảy sinh trạng thái tâm lý căng thẳng của chủ thể giao tiếp

=> bị quyết định bởi chức năng tố tụng: bên buộc tội và bên gỡ tội.

5. Hoạt động tổ chức trong hoạt động tư pháp

Hoạt động tổ chức trong hoạt động tư pháp là hoạt động nhằm tạo điều kiện thuận lợi về vật chất, quản lý để thực hiện tốt các hoạt động tư pháp.

Biểu hiện qua: triển khai, sắp xếp, phân công nhân sự, lực lượng, trang thiết bị.. để thực hiện hoạt động tư pháp trong thực tế

V/d: tổ chức hỏi cung, tổ chức khám nghiệm, tổ chức lấy lời khai…

Hoạt động tổ chức gắn liền với nguồn nhân lực, trang thiết bị mà anh có trong tay.

Hoạt động tổ chức có mối quan hệ chặt chẽ với hoạt động thiết kế.

6. Hoạt động chứng nhận trong hoạt động tư pháp

a) Khái niệm

Hoạt động chứng nhận trong hoạt động tư pháp là hoạt động ghi nhận và công nhận các sự việc đã thu thập được trong quá trình nhận thức, được thực hiện dưới các hình thức luật định. Hoạt động chứng nhận làm cho các tài liệu đảm bảo nội dung và có giá trị pháp lý.

b) Nhiệm vụ, mục đích của hoạt động chứng nhận

• Ghi chép lại diễn biến và kết quả của các giai đoạn giải quyết vụ án và cải tạo phạm nhân để minh chứng, giám sát, công nhận
• Tổng kết, đánh giá hoạt động và tạo cơ sở để tiến hành các hoạt động ở giai đoạn khác: hồ sơ vụ án được xây dựng, cập nhật, hoàn thiện trong suốt vụ án

c) Các phương pháp chứng nhận

• Phương pháp mô tả, ghi biên bản
• Phương pháp lữu trữ thông tin trong hồ sơ: hồ sơ phải được lưu trữ, bảo quản, bảo vệ. nếu hồ sơ bị thất lạc, sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả giải quyết vụ án.

Xem thêm các nội dung trong Chương I:

• I. Khái niệm, đối tượng và phương pháp nghiên cứu của tâm lý học tư pháp
• II. Nhiệm vụ của tâm lý học tư pháp và hệ thống tâm lý học tư pháp

Xem thêm các nội dung trong Chương III:

• I. Cấu trúc tâm lý của hoạt động điều tra
• II. Đặc điểm tâm lý của bị can, người bị hại, người làm chứng trong hoạt động hỏi cung và lấy lời khai
• III. Đặc điểm tâm lý của một số hoạt động điều tra khác
• IV. Đặc điểm tâm lý và phẩm chất tâm lý cần thiết của điều tra viên và kiểm sát viên trong hoạt động điều tra