Trong bài viết này, chúng tôi sẽ phân tích về sự tác động của trí tuệ nhân tạo (AI) đối với lĩnh vực pháp luật và kinh tế tại Việt Nam trong vòng 5 năm tới. Nghiên cứu sẽ tập trung vào cách AI có thể thay đổi hệ thống pháp lý, quy trình làm việc của luật sư, thẩm phán, cũng như ảnh hưởng đến các lĩnh vực kinh tế quan trọng như tài chính, sản xuất, thương mại điện tử và lao động.
1. Lĩnh vực pháp luật
1.1. AI hỗ trợ các công ty luật và tòa án như thế nào?
Trí tuệ nhân tạo (AI) đang và sẽ tiếp tục hỗ trợ mạnh mẽ hoạt động pháp lý tại Việt Nam, đặc biệt trong vòng 5 năm tới. Với các công ty luật, AI sẽ là công cụ hữu hiệu giúp tự động hóa các tác vụ mang tính lặp đi lặp lại và tốn nhiều thời gian như soạn thảo, rà soát hợp đồng, phân tích văn bản pháp lý, dịch thuật tài liệu và quản lý dữ liệu vụ án. Hiện tại, nhiều luật sư và công ty luật Việt Nam đã sử dụng các công cụ AI như ChatGPT, Gemini, DeepSeek, Grok,… để nâng cao hiệu quả làm việc, đặc biệt trong việc soạn thảo, rà soát hợp đồng, tra cứu văn bản pháp luật và tư vấn sơ bộ cho khách hàng.
Đối với hệ thống tòa án, AI sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng mô hình “tòa án thông minh”. Theo kế hoạch, Việt Nam sẽ từng bước áp dụng công nghệ AI và dữ liệu lớn trong hệ thống tư pháp để tăng cường hiệu quả xét xử, giảm tải áp lực hồ sơ và cải thiện tính thống nhất trong quyết định pháp lý. Cụ thể, các tòa án thông minh sẽ sử dụng AI để hỗ trợ trong việc tự động hóa ghi chép biên bản phiên tòa, phân tích và đánh giá chứng cứ, cũng như cung cấp các khuyến nghị hoặc dự đoán kết quả vụ án dựa trên cơ sở dữ liệu án lệ lớn. Điều này sẽ giúp thẩm phán đưa ra quyết định nhanh chóng và khách quan hơn. Ngoài ra, AI còn được kỳ vọng sẽ thúc đẩy phát triển mô hình giải quyết tranh chấp trực tuyến (Online Dispute Resolution – ODR), góp phần giải quyết nhanh chóng các vụ việc nhỏ và giảm gánh nặng cho hệ thống tòa án truyền thống.
1.2. Thách thức và rủi ro pháp lý liên quan đến AI tại Việt Nam
Việc triển khai và ứng dụng AI trong lĩnh vực pháp luật tại Việt Nam cũng đặt ra nhiều thách thức và rủi ro pháp lý cần được xử lý kịp thời. Một trong những vấn đề lớn nhất là hiện tại Việt Nam chưa xây dựng một khung pháp lý hoàn chỉnh riêng biệt dành cho AI, khiến việc ứng dụng AI tiềm ẩn nhiều rủi ro liên quan đến bảo vệ dữ liệu cá nhân, an toàn thông tin mạng và trách nhiệm pháp lý.
Vấn đề quyền riêng tư và bảo mật thông tin cá nhân trở nên cấp thiết khi AI yêu cầu lượng lớn dữ liệu để vận hành, đặc biệt trong lĩnh vực pháp lý và tư pháp, vốn chứa đựng rất nhiều thông tin nhạy cảm của công dân và doanh nghiệp. Chính phủ Việt Nam đã bước đầu giải quyết vấn đề này bằng cách ban hành Nghị định 13/2023 về bảo vệ dữ liệu cá nhân nhằm tạo lập hành lang pháp lý an toàn cho các ứng dụng AI, tuy nhiên, những rủi ro mới vẫn liên tục phát sinh và cần được giải quyết kịp thời.
Ngoài ra, việc xác định trách nhiệm pháp lý khi AI phạm sai sót hoặc gây thiệt hại vẫn còn là câu hỏi mở lớn. Ví dụ, trong trường hợp AI đưa ra một tư vấn pháp lý sai sót nghiêm trọng, liệu trách nhiệm pháp lý thuộc về luật sư, người sử dụng AI, hay chính nhà phát triển công cụ AI? Đây là câu hỏi chưa có lời giải rõ ràng trong hệ thống pháp luật hiện tại. Một số quốc gia phát triển đang xây dựng các quy định để làm rõ vấn đề này, và Việt Nam sẽ cần sớm tiếp cận để đưa ra giải pháp pháp lý cụ thể.
Ngoài ra, việc AI đưa ra các quyết định dựa trên các thuật toán phức tạp (vấn đề “hộp đen”) cũng đặt ra thách thức về tính minh bạch và khả năng giải trình của quyết định pháp lý do AI đề xuất. Việc thiếu minh bạch trong các thuật toán có thể dẫn tới nguy cơ sai sót hoặc định kiến tiềm ẩn trong các quyết định pháp lý.
1.2. Xu hướng phát triển các nền tảng pháp lý số tại Việt Nam
Tại Việt Nam, cùng với làn sóng chuyển đổi số, các nền tảng pháp lý số (LegalTech) đang ngày càng phát triển và đa dạng hóa, giúp thúc đẩy khả năng tiếp cận pháp lý cho người dân và doanh nghiệp. Hiện nay, đã xuất hiện nhiều nền tảng hỗ trợ trực tuyến cho dịch vụ pháp lý, chẳng hạn như ứng dụng IURA cung cấp dịch vụ tư vấn pháp lý trực tuyến theo mô hình “Uber cho lĩnh vực luật”, kết nối khách hàng với luật sư nhanh chóng mọi lúc mọi nơi. Những nền tảng này giúp rút ngắn thời gian tư vấn, giảm chi phí và mở rộng cơ hội tiếp cận dịch vụ pháp lý cho người dân.
Bên cạnh các dịch vụ tư vấn trực tuyến, Việt Nam cũng bắt đầu xuất hiện các ứng dụng AI phục vụ tra cứu văn bản pháp luật thông minh, giúp người dùng dễ dàng tìm kiếm, tra cứu, và cập nhật văn bản pháp lý một cách hiệu quả. Một số ứng dụng pháp lý thông minh đang được phát triển, có thể kể đến như AI Tra Cứu Luật – cung cấp khả năng tìm kiếm văn bản pháp lý nhanh, hiệu quả, chính xác, đáp ứng nhu cầu tra cứu thông tin pháp lý tức thời của doanh nghiệp và người dân.
Trong vòng 5 năm tới, xu hướng phát triển nền tảng pháp lý số này sẽ tiếp tục mở rộng mạnh mẽ hơn nữa, tạo điều kiện thuận lợi cho việc ứng dụng rộng rãi AI vào ngành luật tại Việt Nam. Cùng với đó, các startup công nghệ pháp lý được kỳ vọng sẽ thu hút vốn đầu tư ngày càng lớn, thúc đẩy sự phát triển của hệ sinh thái công nghệ pháp lý năng động và hiện đại tại Việt Nam, qua đó góp phần hiện đại hóa ngành tư pháp và nâng cao chất lượng dịch vụ pháp lý.
Tổng kết phần pháp luật: Trong tương lai gần, AI sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện hiệu quả và chất lượng của các dịch vụ pháp lý tại Việt Nam. Tuy nhiên, để ứng dụng AI hiệu quả và an toàn, Việt Nam cần sớm xây dựng và hoàn thiện hệ thống khung pháp lý rõ ràng, minh bạch và phù hợp với thực tiễn công nghệ AI, đồng thời thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của các nền tảng pháp lý số nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người dân và doanh nghiệp trong lĩnh vực này.
2. Lĩnh vực kinh tế
2.1. AI thay đổi các ngành kinh tế chủ chốt như thế nào?
AI đang và sẽ tiếp tục tạo ra những thay đổi sâu sắc trong các ngành kinh tế chủ chốt của Việt Nam, đặc biệt là tài chính – ngân hàng, sản xuất công nghiệp, thương mại điện tử, y tế và giáo dục.
– Tài chính – Ngân hàng: AI đang thay đổi ngành ngân hàng một cách nhanh chóng thông qua việc triển khai các ứng dụng chatbot hỗ trợ khách hàng, phân tích dữ liệu khách hàng để cá nhân hóa sản phẩm và dịch vụ tài chính, cũng như tự động hóa các quy trình nội bộ như xét duyệt tín dụng, chấm điểm tín dụng và quản lý rủi ro. Trong vòng 5 năm tới, công nghệ AI sẽ tiếp tục được ngân hàng Việt Nam mở rộng áp dụng, giúp tăng năng suất, giảm chi phí vận hành, đồng thời cung cấp trải nghiệm khách hàng tốt hơn và an toàn hơn. Mô hình ngân hàng mở (Open Banking) kết hợp với AI dự kiến sẽ phát triển mạnh, cho phép người dùng sử dụng các sản phẩm tài chính được thiết kế theo nhu cầu cá nhân.
– Sản xuất Công nghiệp: Ngành công nghiệp chế biến, chế tạo sẽ là lĩnh vực chịu ảnh hưởng rõ rệt từ AI thông qua việc chuyển đổi từ sản xuất thủ công sang “nhà máy thông minh” (smart factory). Trong những năm tới, các nhà máy tại Việt Nam sẽ tăng cường ứng dụng robot công nghiệp và trí tuệ nhân tạo trong dây chuyền sản xuất, đặc biệt là trong các khâu kiểm tra chất lượng sản phẩm, bảo trì dự báo, quản lý chuỗi cung ứng và kho bãi. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp nâng cao chất lượng sản phẩm mà còn giảm chi phí sản xuất và phụ thuộc vào lao động thủ công. Đổi lại, thị trường lao động cũng sẽ chuyển dịch mạnh mẽ khi công nhân lao động phổ thông giảm đi, nhưng lại tăng nhu cầu tuyển dụng lao động kỹ thuật cao biết vận hành, giám sát và bảo trì hệ thống AI.
– Thương mại điện tử (TMĐT): Thương mại điện tử là lĩnh vực hưởng lợi lớn từ sự phát triển AI tại Việt Nam. Các nền tảng TMĐT sẽ sử dụng AI để phân tích hành vi người dùng, đưa ra các đề xuất sản phẩm chính xác, quản lý chuỗi cung ứng thông minh và cá nhân hóa các chương trình khuyến mãi, quảng cáo theo từng khách hàng. Bên cạnh đó, chatbot AI sẽ được triển khai rộng rãi hơn để hỗ trợ khách hàng 24/7, nâng cao hiệu quả chăm sóc khách hàng, giảm chi phí vận hành. Ngoài ra, chính phủ cũng sẽ ứng dụng công nghệ AI trong việc giám sát giao dịch TMĐT, nhằm giảm thiểu gian lận thương mại và thất thu thuế, đặc biệt trong hoạt động mua sắm xuyên biên giới.
– Y tế: Lĩnh vực y tế sẽ có những bước tiến vượt bậc nhờ sự hỗ trợ của AI. Các bệnh viện và cơ sở y tế tại Việt Nam sẽ ứng dụng mạnh mẽ AI trong chẩn đoán bệnh thông qua hình ảnh y tế, hỗ trợ bác sĩ đưa ra các quyết định nhanh chóng và chính xác hơn, đặc biệt với các bệnh nguy hiểm như ung thư, bệnh tim mạch. AI cũng sẽ giúp quản lý dữ liệu bệnh nhân hiệu quả hơn, xây dựng phác đồ điều trị tối ưu hóa và cá nhân hóa cho từng bệnh nhân. Các thiết bị đeo thông minh tích hợp AI sẽ giúp người dân giám sát sức khỏe từ xa, đưa ra các cảnh báo sớm khi có dấu hiệu bất thường.
– Giáo dục: AI được dự báo sẽ làm thay đổi đáng kể ngành giáo dục trong vòng 5 năm tới, nhất là sau giai đoạn đại dịch COVID-19, khi chuyển đổi số trong giáo dục được thúc đẩy mạnh mẽ. Các hệ thống học trực tuyến sẽ áp dụng AI để theo dõi, phân tích dữ liệu học tập của học sinh, từ đó đưa ra các lộ trình học tập cá nhân hóa, giúp học sinh cải thiện kết quả nhanh hơn. Ngoài ra, các trợ lý ảo AI trong giáo dục sẽ trở nên phổ biến, hỗ trợ học sinh trong việc học tập mọi lúc, mọi nơi và giúp giáo viên giảm tải công việc như chấm bài, soạn giáo án và giám sát tiến bộ học tập. Trong tương lai gần, giáo dục Việt Nam sẽ phải thích nghi nhanh chóng với những công nghệ này để duy trì tính cạnh tranh và hiệu quả đào tạo.
2.2. Tác động của AI đến thị trường lao động tại Việt Nam
Thị trường lao động tại Việt Nam trong vòng 5 năm tới sẽ phải đối mặt với những thay đổi sâu sắc khi trí tuệ nhân tạo trở nên phổ biến hơn. Một lượng lớn các công việc giản đơn, đặc biệt là những công việc lặp lại, không đòi hỏi kỹ năng cao sẽ bị thay thế dần bởi robot và các hệ thống tự động hóa AI. Các ngành công nghiệp thâm dụng lao động như dệt may, điện tử, sản xuất lắp ráp sẽ chứng kiến sự chuyển dịch mạnh mẽ sang các hệ thống sản xuất thông minh.
Tuy nhiên, AI cũng sẽ tạo ra nhiều việc làm mới, đặc biệt trong các lĩnh vực như khoa học dữ liệu, công nghệ thông tin, phân tích dữ liệu, an ninh mạng và kỹ thuật vận hành, bảo trì hệ thống AI. Các doanh nghiệp sẽ ưu tiên tuyển dụng lao động có khả năng vận hành các hệ thống công nghệ tiên tiến và hợp tác cùng AI. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc đào tạo lại và nâng cao kỹ năng số cho người lao động, đồng thời tạo ra các chính sách hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp để giảm bớt tác động tiêu cực tới lực lượng lao động truyền thống.
2.3. Xu hướng đầu tư vào AI tại Việt Nam trong những năm tới
Xu hướng đầu tư vào AI tại Việt Nam dự báo sẽ tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ trong 5 năm tới, thể hiện rõ nét qua sự mở rộng của hệ sinh thái startup AI và các chương trình hợp tác quốc tế. Việt Nam hiện đang thu hút sự quan tâm lớn từ các tập đoàn công nghệ toàn cầu như Google, NVIDIA, Qualcomm và Microsoft, với các cam kết đầu tư vào các trung tâm nghiên cứu và đào tạo AI. Các tập đoàn lớn trong nước như FPT, Vingroup và Viettel cũng đã và đang tăng cường đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và phát triển các ứng dụng AI tiên tiến.
Trong giai đoạn 5 năm tiếp theo, Việt Nam sẽ tiếp tục xây dựng các chính sách khuyến khích mạnh mẽ hơn nữa cho AI, bao gồm các ưu đãi về thuế, vốn vay, hỗ trợ khởi nghiệp và các chính sách nhằm thu hút đầu tư nước ngoài vào AI. Điều này sẽ giúp Việt Nam nhanh chóng hình thành một môi trường đổi mới sáng tạo năng động, hướng đến mục tiêu đưa Việt Nam trở thành một trong những trung tâm phát triển AI nổi bật tại khu vực Đông Nam Á.
2.4. Chính sách và chiến lược của Chính phủ Việt Nam trước xu hướng AI
Chính phủ Việt Nam đã có những động thái tích cực khi ban hành “Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI đến năm 2030”, đặt mục tiêu đưa Việt Nam vào top đầu khu vực về nghiên cứu và ứng dụng AI. Chính phủ cũng sẽ tập trung mạnh mẽ vào đào tạo nhân lực AI chất lượng cao, phát triển hạ tầng dữ liệu và tính toán mạnh mẽ, hoàn thiện hệ thống pháp lý về bảo vệ dữ liệu và giao dịch điện tử, đồng thời mở rộng hợp tác quốc tế nhằm tiếp cận nhanh chóng với các công nghệ AI tiên tiến nhất.
Các chương trình cụ thể như xây dựng các trung tâm AI xuất sắc, đào tạo hàng ngàn chuyên gia về AI, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư AI, cũng như triển khai AI trong quản lý công sẽ tạo ra cơ sở vững chắc để Việt Nam không chỉ thích nghi mà còn tận dụng tối đa lợi thế từ cuộc cách mạng AI đang diễn ra.
Tổng kết lĩnh vực kinh tế: Nhìn chung, AI sẽ trở thành động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng và chuyển đổi toàn diện nền kinh tế Việt Nam trong 5 năm tới. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa cơ hội mà AI mang lại, Việt Nam cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về nguồn nhân lực, khung pháp lý và các chính sách đầu tư hiệu quả nhằm thích ứng và phát triển bền vững trong kỷ nguyên AI.
Kết luận
Tóm lại, trí tuệ nhân tạo sẽ là “đòn bẩy” quan trọng cho tăng trưởng ở Việt Nam thời gian tới, nhưng đi kèm với nó là những thay đổi to lớn về pháp lý và kinh tế. Trong lĩnh vực pháp luật, AI giúp nâng cao hiệu quả cho luật sư, tòa án và mở rộng tiếp cận công lý, song cũng đòi hỏi hệ thống pháp luật thích ứng kịp để quản lý rủi ro và bảo vệ quyền lợi người dân. Trong lĩnh vực kinh tế, AI thúc đẩy đổi mới trong mọi ngành từ tài chính, sản xuất đến y tế, giáo dục…, đưa Việt Nam tiến vào nền kinh tế số có giá trị cao hơn. Đồng thời, thị trường lao động sẽ chuyển dịch, cần chiến lược đào tạo phù hợp để lực lượng lao động không bị bỏ lại phía sau. Với sự hỗ trợ của chính sách Chính phủ và dòng vốn đầu tư đang chảy mạnh, Việt Nam có thể nắm bắt cơ hội từ AI để phát triển bứt phá trong 5 năm tới, hướng đến mục tiêu trở thành một trong những trung tâm AI của khu vực.
Danh mục tài liệu tham khảo:
- Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng Trí tuệ nhân tạo đến năm 2030 (Quyết định số 127/QĐ-TTg ngày 26/01/2021), Chính phủ Việt Nam. URL gốc: https://vanban.chinhphu.vn/default.aspx?pageid=27160&docid=202759
- Nghị định số 13/2023/NĐ-CP ngày 17/4/2023 về bảo vệ dữ liệu cá nhân, Chính phủ Việt Nam. URL gốc: https://vanban.chinhphu.vn/?docid=207759&pageid=27160
- Báo cáo chỉ số sẵn sàng AI của các chính phủ năm 2024 (Government AI Readiness Index 2024), Oxford Insights. URL gốc: https://oxfordinsights.com/ai-readiness/ai-readiness-index/
- Bài viết “Việt Nam đã sẵn sàng cho AI” trên trang web của Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam. URL gốc: https://www.most.gov.vn/vn/tin-tuc/23647/viet-nam-da-san-sang-cho-ai.aspx
- Bài viết “Những thách thức trong phát triển Trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam” trên trang web của Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam. URL gốc: https://www.most.gov.vn/vn/tin-tuc/24525/nhung-thach-thuc-trong-phat-trien-tri-tue-nhan-tao-tai-viet-nam.aspx
- Bài viết “Phát triển Hệ sinh thái trí tuệ nhân tạo bền vững tại Việt Nam” trên trang web của Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam. URL gốc: https://www.most.gov.vn/vn/tin-tuc/23645/phat-trien-he-sinh-thai-tri-tue-nhan-tao-ben-vung-tai-viet-nam.aspx
- Bài viết “Xu hướng ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong lĩnh vực tài chính” trên trang web của Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam. URL gốc: https://www.most.gov.vn/vn/tin-tuc/23639/xu-huong-ung-dung-tri-tue-nhan-tao-trong-linh-vuc-tai-chinh.aspx
- Bài viết “Phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo có trách nhiệm ở Việt Nam” trên trang web của Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam. URL gốc: https://www.most.gov.vn/vn/tin-tuc/24150/phat-trien-va-ung-dung-tri-tue-nhan-tao-co-trach-nhiem-o-viet-nam.aspx
- Bài viết “Tiêu chuẩn ISO/IEC 42001:2023 – Bài toán quản trị trí tuệ nhân tạo đối với hệ thống quản lý” trên trang web của Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam. URL gốc: https://www.most.gov.vn/vn/tin-tuc/24450/tieu-chuan-iso-iec-42001-2023—bai-toan-quan-tri-tri-tue-nhan-tao-doi-voi-he-thong-quan-ly.aspx
- Bài viết “Trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn làm nên cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 tại Việt Nam” trên trang web của Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam. URL gốc: https://www.most.gov.vn/vn/tin-tuc/24894/tri-tue-nhan-tao–du-lieu-lon-lam-nen-cuoc-cach-mang-cong-nghiep-4-0-tai-viet-nam.aspx
- Bài viết “Ứng dụng blockchain và AI: Chìa khóa thành công trong kỷ nguyên số” trên trang web của Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam. URL gốc: https://www.most.gov.vn/vn/tin-tuc/25086/ung-dung-blockchain-va-ai–chia-khoa-thanh-cong-trong-ky-nguyen-so.aspx
- Bài viết “Phát triển trí tuệ nhân tạo phải lấy lợi ích quốc gia, người dân làm trung tâm” trên trang web của Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam. URL gốc: https://www.most.gov.vn/vn/tin-tuc/24637/phat-trien-tri-tue-nhan-tao-phai-lay-loi-ich-quoc-gia–nguoi-dan-lam-trung-tam.aspx
Bài viết được chia sẻ trong chuyên mục: Cafe Dân Luật của Diễn đàn Học luật ngày 14 tháng 3 năm 2025.
Để lại một phản hồi Hủy