Quy định về độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự qua các BLHS Việt Nam

Tuổi chịu trách nhiệm hình sự (TNHS) là độ tuổi được bộ luật hình sự (BLHS) quy định là điều kiện để một người phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi đã thực hiện của mình.

Các nội dung liên quan:

• Quy định về tuổi chịu trách nhiệm hình sự của BLHS 2015 và BLHS sửa đổi, bổ sung 2017
• Phân tích trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên phạm tội
• TNHS của người chưa thành niên cơ sở pháp lý thực trạng giải pháp
• Phạm vi chịu TNHS của người chưa thành niên phạm tội theo BLHS 2015

Quy định về độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự qua các BLHS Việt Nam

Tuổi chịu trách nhiệm hình sự là một vấn đề không thể thiếu trong pháp luật hình sự của mỗi quốc gia, thể hiện quan điểm của Nhà nước về cách thức xử lý người phạm tội, vừa đảm bảo trật tự an toàn cho xã hội nhưng phải đạt được mục đích bảo vệ quyền con người, đặc biệt là quyền của người chưa thành niên, kể cả khi họ thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội.

Những tiêu chí để quy định độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự ở nước ta

• Một là, dựa vào những đặc điểm tâm – sinh lý, thể chất và khả năng nhận thức của lứa tuổi chưa thành niên.
• Hai là, căn cứ vào điều kiện kinh tế, chính trị, văn hóa – xã hội và chính sách, đường lối xử lý tội phạm do người chưa thành niên thực hiện.
• Ba là, căn cứ trên cơ sở tổng kết thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung và phòng, chống tội phạm do người chưa thành niên thực hiện ở nước ta nói riêng. Trong đó, căn cứ vào mức độ nguy hiểm của tội phạm và tính phổ biến của những loại tội phạm mà người chưa thành niên thực hiện trong những thời điểm cụ thể.
• Bốn là, tham khảo các quy định về độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự của các nước trên thế giới.

Quy định về độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự qua các BLHS Việt Nam

Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự ở Bộ luật Hình sự năm 1985

• Người từ đủ 14 tuổi nhưng chưa đủ 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự đối với những tội có khung hình phạt trên 5 năm tù nhưng phải với lỗi cố ý (khoản 1 Điều 58).
• Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm (khoản 2 Điều 58).

Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự ở Bộ luật Hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009)

BLHS 1999 đã chia tội phạm ra thành 4 loại: (khoản 2 Điều 8)

• Tội phạm ít nghiêm trọng
• Tội phạm nghiêm trọng
• Tội phạm rất nghiêm trọng
• Tội phạm đặc biệt nghiêm trọng

• Người đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm. (khoản 1 Điều 12). Tuy nhiên, có 2 tội trong BLHS 1999 quy định chủ thể phải là người đã thành niên nghĩa là phải đủ 18 tuổi chứ không phải đủ 16 tuổi như quy định, đó là: tội giao cấu với trẻ em (Điều 115) và tội dâm ô đối với trẻ em (Điều 116). Có thể xem đây là lỗi kỹ thuật trong quá trình lập pháp.
• Người từ đủ 14 tuổi trở lên, nhưng chưa đủ 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng (khoản 2 Điều 12). Do đó, người từ đủ 14 tuổi trở lên, nhưng chưa đủ 16 tuổi không phải chịu trách nhiệm hình sự về tội ít nghiêm trọng, tội nghiêm trọng và tội rất nghiêm trọng do lỗi vô ý, mà chỉ chịu trách nhiệm hình sự về tội rất nghiêm trọng do lỗi cố ý và tội đặc biệt nghiêm trọng (cả lỗi cố ý và vô ý). Như vậy, trên cơ sở quy định tại khoản 2 Điều 12 thì người từ đủ 14 tuổi nhưng chưa đủ 16 tuổi chỉ chịu trách nhiệm hình sự đối với 137 tội trong BLHS. Tuy nhiên, một số tội mà người từ đủ 14 tuổi đến chưa đủ 16 tuổi không thỏa mãn dấu hiệu về mặt chủ thể (chẳng hạn các loại tội chủ thể phải là người có chức vụ) nhưng vẫn có thể xử lý ở vai trò đồng phạm.

Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự ở Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017)

• Người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự đối với các tội danh cụ thể thuộc loại tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, đó là các tội được quy định tại Điều 123, 134, 141, 142, 143, 144, 150, 151, 168, 169, 170, 171, 173, 178, 248, 249, 250, 251, 252, 265, 266, 286, 287, 289, 290, 299, 303 và 304 BLHS. (khoản 2 Điều 12)
• Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm và bổ sung thêm đoạn “trừ những tội phạm mà Bộ luật này có quy định khác” (khoản 1 Điều 12) để khắc phục hạn chế của BLHS 1999 đối với trường hợp một số tội danh mà chủ thể phải là người đủ 18 tuổi như đã phân tích ở trên.